Kinderen moeten gehoord worden

Kinderen onder de 12 jaar moeten een stem hebben in de echtscheidingszaken van hun ouders. Dat is op dit moment niet het geval. Kinderen boven de 12 jaar krijgen wel de gelegenheid om gehoord te worden door de rechter. Deze stem wordt meegenomen in de belangenafweging, maar is niet van doorslaggevend belang voor de beslissing. Dit hoorrecht is in de Nederlandse wet vastgelegd. Kinderen onder de 12 jaar kunnen gehoord worden als de rechter dit noodzakelijk acht. In de praktijk gebeurt dit nauwelijks. D66 is van mening dat de leeftijdsgrens losgelaten moet worden. “Kinderen kunnen heel goed aangeven wat zij willen als hun ouders uit elkaar gaan” aldus Vera Bergkamp, Kamerlid van D66, tijdens het recentelijk gehouden debat over vechtscheidingen. De minister van Veiligheid en Justitie onderzoekt momenteel of kinderen onder de 12 jaar ook gehoord kunnen worden, bijvoorbeeld als hun ouders in een echtscheiding betrokken zijn.

Nederlandse recht

Al naar gelang de aard van de zaak en de leeftijd van de minderjarige is de rechter al dan niet verplicht de minderjarige in de gelegenheid te stellen hem zijn of haar mening kenbaar te maken alvorens te beslissen. In artikel 809 Rv is een hoorrecht opgenomen. Dit hoorrecht bestaat bijvoorbeeld voor procedures omtrent een ondertoezichtstelling, of een uithuisplaatsing van een kind, maar ook voor echtscheidingen en beslissingen over een zorgregeling voor de ouders of de plaats waar het kind zal wonen. De leeftijdsgrenzen zijn niet strikt, maar 12 jaar is de grens waarna een minderjarige zeker moet worden gehoord. Overigens is deze leeftijdsgrens voor zaken betreffende kinderalimentatie geen 12, maar 16 jaar. Afhankelijk van de zaak is de rechter niet verplicht om kinderen onder deze leeftijdsgrens te horen en behoeft hij zijn beslissing om het kind niet te horen niet te motiveren, behoudens bijzondere omstandigheden.

Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind

Van belang bij dit onderzoek is dat Nederland tevens aangesloten is bij het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind (hierna te noemen het IVRK). In artikel 12 van het IVRK is het recht om te horen voor kinderen opgenomen. Dit recht houdt in dat het kind in de gelegenheid dient te worden gesteld, gehoord te worden, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een vertegenwoordiger of een daarvoor geschikte instelling. Het gaat hier om een kind dat in staat is zijn of haar mening te vormen waarbij aan de menig van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid.

Verschil tussen het Nederlandse en het internationale recht

Het wetsartikel waar het Nederlandse hoorrecht in is opgenomen (artikel 809 Rv) strekt mede tot uitvoering van het wetsartikel waar het internationale hoorrecht in is opgenomen (artikel 12 lid 1 IVRK). Opvallend is echter dat in het IVRK niet een leeftijdsgrens van het kind wordt aangenomen, maar als criterium wordt toegepast dat het kind gehoord dient te worden waarbij passend belang wordt gehecht aan zijn of haar leeftijd en rijpheid. Dit kan dus ook een kind onder de 12 jaar zijn. Ondanks dat de mogelijkheid open wordt gelaten om een kind onder de 12 jaar in de Nederlandse praktijk te horen, wordt zo’n verzoek te horen kritisch bezien. Dit is naar mijn mening een gemiste kans, omdat niet alleen in een echtscheidingsprocedure, maar ook in procedures over een zorgregeling of de keuze waar het kind zal wonen, de mening van het kind de rechter kan helpen om een belangenafweging te maken.

Hoe gaat dat horen dan in de praktijk?

De rechtbank en de gerechtshoven hebben in haar procesreglementen beschreven hoe zij omgaan met het Nederlandse hoorrecht voor een minderjarige. Een minderjarige kan bijvoorbeeld worden uitgenodigd om in een gesprek met de rechter zijn of haar mening te geven. Dit heet een kindverhoor. Dit gebeurt op de rechtbank zonder dat de ouders daarbij zijn. Er wordt geen proces-verbaal van opgemaakt. Binnen de rechtspraak is er veel aandacht voor het kindverhoor en op welke wijze dit kan plaatsvinden. Het kind moet zich op zijn of haar gemak voelen. Indien het kind niet naar de rechtbank wil komen, mag zij of hij ook een brief sturen. Tijdens de mondelinge zitting met de ouders geeft de rechter kort en zakelijk weer wat de minderjarige mondeling dan wel schriftelijk heeft verklaard.

Conclusie

Het kabinet heeft aandacht voor kinderen in een gerechtelijke procedure. Twee jaar geleden introduceerde het kabinet voor kinderen in een echtscheiding al een actieplan. In het plan kwamen onder meer de vrijwillige mediation en een grotere rol voor de rechter in een echtscheidingszaak aan de orde. Dit zijn de zogenaamde regierechters. Er zijn goede ervaringen met deze regierechters opgedaan. Het horen van kinderen zou een goed vervolg voor dit actieplan zijn. Kinderen hebben immers een stem die gehoord mag worden.